แต่งเพลงให้ดีด้วย รูปแบบของสัมผัส (Rhyme)

หลังจากที่ได้กล่าวถึงเรื่อง "วรรค" ในการแต่งเพลงไปแล้ว คราวนี้จะมาดูเรื่อง "สัมผัส" หรือคำคล้องจอง หรือ Rhyme กันครับ ว่ามันมีผลต่อความรู้สึกของผู้ฟังอย่างไร จัดการอย่างไรครับ

ถ้าใครยังไม่ได้อ่านตอนที่เกี่ยวกับ "เสถียร" "ไม่เสถียร" และเรื่อง "วรรค" อาจจะไม่เข้าใจครับ สามารถย้อนกลับไปดูตาม Link นี้ได้เลยครับ
แต่งเพลงให้เข้าถึงอารมณ์ด้วย Stable Unstable
แต่งเพลง จำนวนวรรค ก็สำคัญ
แต่งเพลงให้แตกต่างด้วย ความยาววรรค

คำสัมผัสคล้องจอง

คำสัมผัสคล้องจองเป็นสิ่งที่สำคัญในการแต่งเพลง โดยเฉพาะเพลงไทยที่เพลงมีพื้นฐานมาจากกลอน กาพย์ แน่นอนในเพลงภาษาต่างประเทศก็มีใช้เช่นกันโดยในภาษาอังกฤษจะเรียกว่า Rhyme

คำสัมผัสคล้องจอง

คือคำที่มีความเหมือนกันในด้านสระและพยัญชนะ ในด้านการแต่งเพลงนี้จะไม่พูดถึง "สัมผัสพยัญชนะ" แต่จะพูดถึง "สัมผัสสระ"

สัมผัสสระ อธิบายง่ายๆคือ คำที่เวลาอ่านมีคล้องกันทั้งสระ และ ตัวสะกด ถ้าให้พูดง่ายๆคือ เมื่ออ่านแล้ว จะอ่านเหมือนกันหมด นอกจากพยัญชนะที่อ่านต่างกัน
เช่น
ฉัน - วัน
ใส - วัย
มาก - ยาก

แล้วมันมีผลอย่างไร ในเชิงจิตวิทยา ถ้ามีสัมผัสหรือคำคล้องจองในตำแหน่งที่ถูกต้อง ผู้ฟังจะรู้สึกคลี่คลาย สมบูรณ์ เช่นว่า เวลาแต่งกลอนทำไมถึงต้องมีสัมผัสคล้องจอง พอสัมผัสคล้องจองลงตำแหน่งตามแบบแผนของกลอน ก็จะรู้สึกว่ากลอนนี้สมบูรณ์ ซึ่งในที่นี้ผมได้พูดไปว่ามันก็คือ "เสถียร" นั่นเอง ซึ่งผมจะพูดถึงวิธีการจัดการ การแต่งเพลงให้คำคล้องจองเหมาะสมกับเนื้อเพลง อารมณ์เพลง "เสถียร" "ไม่เสถียร"

ปล. คำที่อ่านเหมือนกัน จะไม่นับเป็นสัมผัส แต่จะเป็นคำซ้ำ เช่น คำเดียวกัน หรือ กัน - กัลป์ เป็นต้น ซึ่งคำซ้ำจะก่อให้เกิดความ "ไม่เสถียร" เหมือนเวลาเราพูดคำติดกันบ่อย เช่น "เธอ เธอ เธอ เธอ ..." ผู้ฟังก็จะสงสัยว่า "เธอ" อะไร? เกิดความรู้สึกไม่คลี่คลาย สมบูรณ์นั่นเอง

รูปแบบของสัมผัส

เป็นรูปแบบของสัมผัสของวรรค ระหว่างวรรค มีผลต่อการได้ยิน ชี้นำให้คนฟังคาดหวัง โดยจะมีความ "เสถียร" "ไม่เสถียร" ขี้นกับรูปแบบ

โดยส่วนใหญ่ สัมผัสที่มีสำคัญต่อความรู้สึก จะอยู่ที่คำหลังสุดของวรรค โดยสัมผัสรูปแบบที่เป็น เสถียร จะเป็นรูปแบบที่ครบคู่กัน อย่างที่บอกไปว่า ผู้ฟังตามมักจะคาดหวังสิ่งที่ครบคู่เสมอ

รูปแบบที่เสถียร
จะเสถียรได้นั้น เรื่องของ จำนวนวรรค เป็นสิ่งสำคัญ จำนวนวรรคต้องเป็นจำนวนคู่ก่อน (เสถียร) โดยในที่นี้จะพูดถึงรูปแบบ 4 วรรค มีรูปแบบสัมผัสดังนี้

(หลังจากนี้ วรรคไหนที่มีสัมผัส คล้องจองกัน จะใช้ตัวอักษรแทนตัวเดียวกันครับ เช่น a , b ถ้าเป็น x จะหมายความว่าไม่ได้คล้องจองกับวรรคไหน ส่วน O แทนพยางค์ในวรรค)

• aabb
  
  รูปแบบแบบนี้จะเป็นแบบ "เสถียร" เพราะลงตัวเป็นคู่สัมผัสกันพอดี
• abab
  
  รูปแบบนี้จะเป็นแบบ "เสถียร" ที่พอคนฟังได้ฟังแล้วจดจำว่า ab แล้ว พอมี a มาอีกจึงคาดหวัง b พอลงมาเป็น b จึงสมบูรณ์ รูปแบบนี้ยังช่วยในการ "เน้น" วรรคที่สี่ได้อีกด้วย (เพราะคนฟังคาดหวัง b)
  
  
• xaxa
  
  รูปแบบนี้เป็น "เสถียร" เพราะเป็นคู่สมบูรณ์ 1 คู่ ตามที่คนฟังคาดหวังไว้จาก a ในรอบแรก พอวรรคสุดท้ายคล้องจองจึงให้ความรู้สึกคลี่คลาย
• xxaa
  
  รูปแบบนี้ xxaa จะเสถียรได้ในกรณี วรรคแต่ละวรรคมี "ความยาววรรคเท่ากันเท่านั้น"

รูปแบบที่ไม่เสถียร
ท่อนนั้นของเพลงจะไม่เสถียรก็เมื่อ จำนวนวรรค เป็นจำนวนคี่ สำคัญก่อน แต่ถ้าในกรณี จำนวนวรรคเป็นคู่ เราก็สามารถใช้รูปแบบสัมผัสในการทำให้มีความรู้สึกไม่เสถียรในท่อนได้

• xxaa
  
  รูปแบบนี้เมื่อ "ความยาวแต่ละวรรค" ไม่เท่ากันจะเป็น "ไม่เสถียร" ยิ่งถ้า "วรรคที่สี่" ยาวกว่า วรรค 3 จะมีลักษณะที่ช่วย "เน้น" วรรคที่สี่ให้ "เด่น" ขึ้นมาด้วย
• abba
  
  รูปแบบนี้จะเป็น "ไม่เสถียร" ให้ความรู้สึกต้องมีต่อ
  

ปล. สัมผัสเหล่านี้ไม่จำเป็นต้องอยู่ด้านหลังสุดนะครับ

รูปแบบนอกจากที่กล่าวมาใน "เสถียร" จะให้ความ "ไม่เสถียร" เช่น หรือรูปแบบอื่นๆที่สัมผัสไม่เป็นคู่กันหรือ "ไม่มีสัมผัสกันเลย" ที่จะให้ความรู้สึกต้องมีต่อ ฟังไม่รู้สึกว่าคลี่คลาย ต่อไปเรื่อยๆ เหมือนกำลังขึ้นภูเขา แน่นอนว่าเมื่อคนฟังคาดหวังคำสัมผัสที่ลงตัว เมื่อไม่มีสัมผัสเลย คนฟังย่อมรู้สึกอึดอัด

วิเคราะห์จากตัวอย่างเพลง

ยกตัวอย่างเช่น เพลง ก้อนหินก้อนนั้น - โรส ศิรินทิพย์

ท่อน Bridge หรือ Pre-chorus นี้นั้นเป็นแบบ xaax เป็นแบบ "ไม่เสถียร" ซึ่งเริ่มให้อารมณ์เพลง เกิดความเด่นชัด แตกต่างจากความ "เสถียร" ของ Verse และความรู้สึกเคลื่อนที่ไปข้างหน้าไปยังท่อน Chorus

ท่อน Chorus ส่วนสองนี้ก็ยังเป็นแบบ "ไม่เสถียร" นะครับ เป็นแบบ xaaa

จริงๆแล้วผมต้องบอกว่า อ้าว!! ทำไมส่วนใหญ่ "ไม่เสถียร" เพราะด้วยอารมณ์เพลงที่มี ที่ต้องการให้รู้สึกถึงอารมณ์จึงเป็นไม่เสถียร แล้วจริงๆ เรื่องของ "เสถียร" "ไม่เสถียร" ในการแต่งเพลงไม่ได้ขึ้นอยู่กับ สัมผัสเพียงอย่างเดียว ยังขึ้นอยู่กับ สิ่งที่ได้กล่าวไปในตอนก่อนคือ เรื่อง "วรรค" และยังมีอีกสองอย่างที่จะกล่าวต่อไปในตอนต่อๆไป คือ "ประเภทของสัมผัส" "จังหวะของวรรค"ซึ่งจะมาผสมผสานกันตามความเหมาะสมครับ